Soğuk Savaş döneminde Türkiye’de yapılan askeri darbeler ve ABD
Özet
Soğuk Savaş dönemi dünyanın olduğu kadar Türkiye’nin de siyasal, ekonomik, sosyo-kültürel ve askeri
dönüşüm geçirdiği bir dönemdir. Bu dönemin Türkiye açısından en önemli özelliklerinden biri 27 Mayıs 1960
darbesinden itibaren ordunun siyasetteki ağırlığının günden güne artması ve askeri otoritenin siyasi otorite
üzerinde sallanan bir demokles kılıcına dönüşmesidir. Bunun sonucunda da Türkiye 1960 ve 1980 yılları
arasındaki yirmi yıl gibi kısa bir zaman aralığına iki askeri darbe ve bir muhtıra sığdırmıştır. Türkiye’de
yaşanan askeri darbelerde Amerikan etkisi 27 Mayıs 1960’tan bugüne Türk siyasetinde ve toplumunda çokça
tartışılan konulardan biridir. Yaşanan gelişmeler analiz edildiğinde, Soğuk Savaş döneminde Türkiye’de
yaşanan 27 Mayıs ve 12 Eylül askeri darbelerinde ve 12 Mart muhtırasında Türkiye’nin iç siyasetinden ve
dinamiklerinden kaynaklanan sebepler kadar uluslararası sistemden ve Türkiye’nin dış politika tercihlerinden
kaynaklanan sebeplerin de rol oynadığı görülmektedir. Bu çalışmanın amacı; Soğu k Savaş dönemi boyunca
Türkiye’de yaşanan askeri darbelerin ABD ile ilişkisini bugüne kadar kullanılmamış olan Amerikan ve İngiliz
belgeleri gibi birincil kaynaklar ve konu hakkında yazılmış ikincil kaynaklar ışığında analiz ederek literatüre
bir katkı sunmaktır. Çalışmanın temel argümanı Türkiye’de yaşanan askeri darbelerin Türk-Amerikan
ilişkilerinde sorunların ve krizlerin yaşandığı dönemlere denk geldiği ve darbelerin sonucunda Türkiye’nin
siyasi, ekonomik, sosyal ve askeri açıdan Amerika’nın etkisine daha fazla girerek Amerikan çıkarlarıyla
uyumlu hale gelmiş olduğudur. The Cold War period witnessed transformation of Turkey in terms of political, economic, socio-cultural and
military dynamics as well as many countries in the world. One of the main developments in Turkey in this
period was the gradual dominance of military authority over civilian authority. As a result, two military
interventions and one military memorandum took place in two decades between 1960 and 1980. The impact of
the US in military interventions in Turkey since May 27, 1960 is a hotly debated issue in Turkish politics and
society. It is seen that the global conjuncture and Turkey’s foreign policy objectives as well as Turkey’s
domestic politics and dynamics played roles in military interventions during the Cold War. The aim of this
article is to analyze the relationship between the US and military interventions in Turkey during the Cold War
in the light of primary sources such as American and British archives and secondary sources which have not
been used so far. This paper mainly argues that military interventions in Turkey coincided with problems or
crises in Turkish-American relations and after these interventions the US influence in Turkey gradually
increased and Turkey was reoriented to US-centric policies.