Geleneksel Türk evi mekân organizasyonunun eş zamanlılık ve art zamanlılık açısından değerlendirilmesi

Abstract

Anadolu kültürü çevresinde gelişen geleneksel Türk evinin orijini ve tarihi süreçteki gelişimi ile ilgili farklı yaklaşımlar bulunmakta ve tartışmalara konu olmaktadır. Bu konuyu araştıran kaynaklardan bazıları Türk evinin varlığını ortaya koymakta, orijini ve tarihi süreçteki gelişimi hakkında bilgi içermemektedir. Bir kısım araştırmalar ise Türk evinin orijinini açıklarken günümüze kadarki gelişim sürecini yeterince açıklamamaktadır. Bu alandaki çalışmalarda üç farklı yaklaşım izlenmektedir; birinci yaklaşımda Türk evinin Anadolu kadim kültüründen ortaya çıktığı, ikinci yaklaşımda Orta Asya ve Anadolu konut geleneklerinin etkisiyle geliştiği, son yaklaşımda ise Orta Asya kökenli olup Anadolu’da geliştiği yönündedir. Bu çalışmayla literatürde farklı kaynaklarca ifade edilen mekân organizasyonu (ortak plan şemaları) esas alınarak Türk evinin tarih içindeki ulaşılabilen en eski örneklerinden yola çıkılarak günümüze doğru zaman ve mekân içerisinde aynı zamanda (eş zamanlılık) veya farklı zamanlarda (art zamanlılık) ortaya çıkan benzer mekân organizasyonları üzerinden bir değerlendirme denemesi yapılmaktadır. Böylelikle Türk evinin orijini ve tarihsel süreç içindeki gelişimine ışık tutularak bu alandaki tartışmalara katkıda bulunulması hedeflenmektedir. Bu hedef doğrultusunda Orta Asya, Anadolu’ya geçiş süreci ve Anadolu’daki Türk konut kültürü günümüze kadarki süreçte izlenmiştir. Kapalı, yarı açık ve açık mekanlardan oluşan dış sofalı plan şemasının “art zamanda” (MÖ 2.yy) var olduğu ve günümüzde (eş zamanda) özellikle kırsal bölgelerde varlığını sürdürdüğü görülmektedir. Diğer plan şemaları bu açıklıkta izlenemediği görülmüştür.