Stomalı yaşlı bireylerde yaşam kalitesi
Özet
Stoma “ağız” anlamına gelen Yunanca kökenli bir kelimedir. Bağırsak stoması, atık geçişini
sağlamak için karın duvarında cerrahi olarak oluşturulmuş yapay bir açıklıktır. Kolorektal
kanserler, inflamatuar bağırsak hastalıkları ve travmaların tedavisinde sıklıkla bağırsak stoması
uygulanır. Kolerektal kanserler Türkiye’de ve dünyada en yaygın görülen üçüncü kanser
türüdür ve tanı konulan bireylerin yarısından fazlası 65 yaş üstüdür. Stoma hayat kurtaran bir
tedavi olsa da bireylerde çeşitli fiziksel, zihinsel, sosyal işlev bozukluklarına ve damgalanma
duygularına yol açmaktadır. Bu sorunlar yaşam kalitesini olumsuz etkilemektedir. Stoması olan
bireylerde yaşın tek başına yaşam kalitesine etkisinin olmadığı bildirilmektedir. Ancak yaşlı
bireylerde fiziksel işlevde bozulma ve ek hastalıklar nedeniyle yaşam kalitesinin olumsuz
etkilendiği belirtilmektedir. Bu hastaların normal popülasyona göre daha fazla ek hastalık, ileri
evre kolorektal kanser ve daha çok akut komplikasyona sahip olmaları yaşam kalitesini azaltan
nedenler olarak gösterilmektedir. Stoması olan yaşlı bireylerde vücut imajı, cinsel, fiziksel ve
psikolojik fonksiyonlarda bozulma yaşam kalitesini etkileyen önemli faktörlerdir. Sosyal
çevreden mahrum olma ve yetersiz sosyal destek gibi psikososyal faktörlerin stoması olan yaşlı
bireylerde yaşam kalitesini olumsuz etkilediği özellikle vurgulanmaktadır. Ayrıca bu hastaların
stoma bakımını yönetme becerilerinin zayıf olması da yaşam kalitesini olumsuz etkilemektedir.
Öz-yeterlilik, algılanan beden imajı ve erkek cinsiyet, stomalı yaşlı hastaların yaşam kalitesini
etkileyen önemli faktörlerdir. Bu üç kişisel değişkenin, hastanın yaşam kalitesi için tıbbi veya
sosyal değişkenlerden daha önemli olduğu ileri sürülmektedir. Hastalarında yaşam kalitesini
artırmayı amaçlayan müdahale programları geliştirilirken kişisel değişkenlerin dikkate alınması
gerekir. Sağlık profesyonellerinin, stomalı yaşlılarda yaşam kalitesinin nasıl etkilendiğini
bilmesi; hastaların ihtiyaçlarını anlaması, etkili bir şekilde karşılaması, ortak karar alması,
tedavi ve bakımı planlanmasında önem taşımaktadır. Ayrıca bütüncül, bireyselleştirilmiş ve
yaşam kalitesini iyileştirmeyi amaçlayan girişim programlarının oluşturulmasına katkı
sağlayacaktır. Bu derlemede stoması olan yaşlı bireylerin yaşam kalitesi ve etkileyen faktörler
güncel literatür incelenerek sunulmuştur.