Türkiye’nin Ortadoğu politikasının ekonomi politiği: DP (1950-1960) ve ANAP (1983-1991) dönemlerinin karşılaştırmalı analizi

Abstract

Cumhuriyetin kuruluşundan itibaren Türkiye’yi yöneten hükümetler için Ortadoğu’da yaşanan gelişmeler dış politikanın en önemli bileşenlerinden birini oluşturmuştur. Soğuk Savaşın ilk ve son dönemlerinde tek parti olarak iktidara gelen DP (1950-1960) ve ANAP (1983-1991) hükümetlerinin Ortadoğu politikaları pek çok açıdan benzerlikler göstermekle birlikte cumhuriyetin kuruluşundan itibaren Türkiye’nin bölgeye yönelik korumacı-statükocu politikalarından ciddi bir sapmayı temsil etmektedir. Bu çalışmanın amacı; ayrı ayrı pek çok çalışmaya konu olan bu iki dönemde Türkiye’nin Ortadoğu politikalarını; birincil ve ikincil kaynaklar ışığında ve post-revizyonist yaklaşım çerçevesinde karşılaştırmalı olarak analiz ederek literatüre katkı sunmaktır. Çalışma; lider odaklı karar alma mekanizması, ekonomi odaklı dış politika, ABD yanlısı politikalar ve Doğu ile Batı arasında köprü kurma çabası, bölgesel gelişmelere dâhil olma ve krizlerden faydalanma çabası başlıkları altında iki dönemi analiz edecektir. Çalışmanın ana argümanı; hem DP’nin hem de ANAP’ın bölgede daha aktif roller oynamaya yönelik politikalar izlemiş olmalarına rağmen bu politikaların genel hatlarıyla pragmatik amaçlara hizmet ederek kısa vadeli etkiler yarattığı fakat uzun vadede stratejik ve rasyonel bileşenlerden uzak olduğudur.

Since the establishment of the Republic, developments in the Middle were of much interest within the framework of foreing policy for Turkish governments. Although Middle East policies of DP (1950-1960) and ANAP (1983-1991), which came to power as single party governments in the early and late periods of the Cold War, show common characteristics, they can be regarded as a deviation from Turkey’s protectionist and pro-status quo policies towards the region since the establishment of the republic. This article aims to contribute to the literature by analyzing these two periods together in the light of primary and secondary sources and from the post-revisionist perspectives under the following headings: leader-centred decision making mechanism, economy oriented foreign policy, pro-US policies and efforts to bridge the East and the West, benefitting from regional developments and crises. The main argument of this study is that while DP and ANAP governments conducted active policies in the Middle East, these policies were pragmatic in the short run, but lacked strategic and rational components in the long run.